શું ખરેખર અમદાવાદની સાબરમતી નદી માંથી કોરોના વાયરસ મળી આવ્યો…? જાણો શું છે સત્ય…

IIT ગાંધીનગર દ્વારા કરાયેલા સંશોધનનાં તારણોએ તાજેતરમાં હેડલાઇન્સ બનાવી છે અને બધે જ ભારે ગભરાટ ફેલાયો હતો. આ સંશોધનને ટાંકીને, ન્યૂઝ મિડિયા વેબસાઇટ દ્વારા અહેવાલ આપવામાં આવ્યો છે કે, વૈજ્ઞાનિકોને ગુજરાતના અમદાવાદ શહેરમાં સાબરમતી નદીના પાણી માંથી “કોરોના વાયરસ” મળ્યો છે. આને લીધે સોશિયલ મિડિયા પર “કોરોના વાયરસ પીવાના પાણીમાં મળી આવ્યો છે” તેવા દાવાઓ વાઇરલ થઈ રહ્યા છે.

Gujarat Info Portal નામના ફેસબુક યુઝર દ્વારા તારીખ 18 જૂન 2021ના એક પોસ્ટ શેર કરવામાં આવી હતી. આ પોસ્ટમાં દાવો કરવામાં આવ્યો હતો કે, “અમદાવાદની સાબરમતી નદી માંથી કોરોનાના જીવતો વાયરસ મળી આવ્યો.”

Facebook | Fb post Archive | Fb Article Archive

FACT CHECK

કોણે સંશોધન કર્યું?

ગયા વર્ષે, આઈઆઈટી-ગાંધીનગરના સંશોધનકારોએ ભારતના બે શહેરોમાં કુદરતી પાણીમાં SARS-CoV-2 આનુવંશિક સામગ્રીની હાજરી શોધવા માટે એક અભ્યાસ હાથ ધર્યો હતો.

તેઓએ અમદાવાદ, ગુજરાત અને આસામના ગુવાહાટીમાં વિવિધ સપાટીના પાણીમાં SARS-CoV-2 ટાઇટ્રે મોનિટરિંગ કર્યું હતું.

આઈઆઈટી-ગાંધીનગરમાં પૃથ્વી વિજ્ઞાન વિભાગના પ્રોફેસર મનીષ કુમારે આ અધ્યયનનું નેતૃત્વ કર્યું હતું.

પ્રોફેસર મનીષ કુમારના જણાવ્યા અનુસાર, “આ અભ્યાસ ગંદા પાણીની સારવાર અને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં ઓછા સ્વચ્છ પાણીમાં ગંદા પાણીની દેખરેખ ક્ષમતાને સબળ બનાવવા માટે કરવામાં આવ્યો હતો.” 

યુનિસેફ (ગુજરાત) અને યુકે-ભારત એજ્યુકેશન અને રિસર્ચ ઇનિશિએટિવ  (UKIERI)એ આ પ્રોજેક્ટ માટે નાણા પૂરા પાડ્યા હતા.

સંશોધન કરવાનું કારણ શું હતુ.?

કોરોના પોઝિટિવ દર્દીઓ દ્વારા ફેકવામાં આવેલા પદાર્થ અને પેશાબ દ્વારા જીવંત કોરોના વાયરસ વહી શકે છે, જે ફેકલ-ઓરલ ટ્રાન્સમિશન અથવા વાયરસ વાળા પાણીના ટીપાંના એરોસોલિસેશનનું ગંભીર સ્વાસ્થ્ય જોખમ ધરાવે છે.

ચાલુ કોરોના રોગચાળા દરમિયાન જળાશયોમાં આવા વાયરસના પ્રમાણમાં નોંધપાત્ર વધારો થવાની સંભાવના છે. આ ચિંતાઓ ભારતમાં વધી ગઈ છે; જ્યાં કાચી ગટરો વારંવાર ઉભરાતી હોય છે અને ખુલ્લામાં શૌચ કરવું એ સામાન્ય વાત છે. 

ભારત કોરોનાની ત્રીજી લહેરનો સામનો કરવાના આરે છે. તેથી, ગટરનું પાણી મેળવતા સપાટીના પાણીને SARS-CoV-2 જિનોમ પર દેખરેખ રાખવા માટે લક્ષ્યાંકિત કરી શકાય છે અને તે ટ્રાન્સમિશન, સેનિટેશન, ભાવિ જોખમો અને વ્યવસ્થાપનમાં વધારો કરવા માટે ઘણી સમજ આપી શકે છે.”

તેઓને શું સંશોધનમાં શું પ્રાપ્ત થયુ.?

આ અભ્યાસનો મુખ્ય ઉદ્દેશ જળ સંસ્થાઓમાં કોરોના વાયરસ ટાઇટ્રેની સકારાત્મક ઘટનાની આવૃતીને સમજવાનો હતો.

આ ટીમ દ્વારા દર સપ્તાહમાં એકવાર એમ 3 સપ્ટેમ્બરથી 29 ડિસેમ્બર 2020ની વચ્ચે કાંકરિયા તળાવ, ચાંડોલા તળાવ, વસ્ત્રાપુર તળાવ અને અમદાવાદના સાબરમતી નદીમાંથી પાણીના નમૂના એકત્રિત કર્યા હતા.

QRT-PCR વિશ્લેષણની સાદ્રશ્યએ પુષ્ટિ કરી કે અમદાવાદમાં એકત્રિત કરવામાં આવેલા નમૂનાઓમાં કોરોનાવાયરસ આનુવંશિક સામગ્રી (N, S, અને ORF 1ab જીન) હાજર હતા.

“અમને સાબરમતી નદી, ચાંડોલા અને કાંકરિયા તળાવોના પાણીમાં એન-જનીન નકલો મળી. ચંડોલામાં ઓઆરએફ લેબ-જીન મળી નથી, જ્યારે ત્રણેય જળ સંસ્થાઓમાં એસ-જનીન નકલો હાજર હતા,” પ્રો. મનીષ કુમારે પીટીઆઈને જણાવ્યુ હતુ.

ગુવાહાટીમાંથી એકત્રિત પાણીના નમૂનામાં કોરોના વાયરસ આર.એન.એ.ના નકારાત્મક પરિણામો જોવા મળ્યાં છે.

આ સંશોધન ક્યા પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યુ છે.?

પદ્ધતિ અને તારણોનું વિગતવાર સંશોધન પેપર 16મી જૂન 2021ના ​​રોજ પ્રિપ્રિન્ટ તરીકે medRxiv વેબસાઇટ પર પ્રકાશિત થયું હતું.

“અમદાવાદ અને ગુવાહાટીના એમ્બિયન્ટ અર્બન નેચરલ વોટરમાં SARS-CoV-2નું સ્પેક્ટર” એ પેપરનું શીર્ષક છે.

આ કાગળ પ્રકાશિત કરતી વખતે, medRxiv સ્પષ્ટ અસ્વીકરણ મૂક્યું કે જેમાં લખ્યું છે: “આ કાગળ એક પ્રિપ્રિન્ટ છે અને પીઅર સમીક્ષા દ્વારા તે પ્રમાણિત નથી.”

medRxiv

આનો સરળ અર્થ એ છે કે વાંચકોને એ વાતની જાણ હોવી જોઈએ કે, લેખકો દ્વારા કાગળને અંતિમ સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું નથી, તેમાં ભૂલો હોઈ શકે છે, અને એવી માહિતીની જાણ કરો કે જે વૈજ્ઞાનિક અથવા તબીબી સમુદાય દ્વારા હજી સુધી સ્વીકૃત અથવા માન્ય નથી.

પત્રકારોએ ભાર મૂકવો જોઇએ કે તબીબી સમુદાય દ્વારા તેનું મૂલ્યાંકન કરવાનું બાકી છે અને કાગળ પર અહેવાલ આપતી વખતે પ્રસ્તુત માહિતી ભૂલ ભરેલી હોઈ શકે છે.

તેમજ આ અંગે શું પ્રતિભાવો આવ્યા છે.?

પ્રકાશિત સંશોધનનાં તારણો બાદ, અમદાવાદ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન(એએમસી)એ ગુજરાત બાયોટેકનોલોજી રિસર્ચ સેન્ટર(GBRC)ને પાણીના નમૂનાઓ મોકલવાનો નિર્ણય કર્યો.

એએમસીના જળ સંસાધન માટે સિટી ઇજનેર હરપાલસિંહ ઝાલાએ ફેક્ટ ક્રેસસેન્ડોને જણાવ્યું હતું કે સંશોધનનો ખોટો અર્થ કાઢવામાં આવી રહ્યો છે.

“બિનજરૂરી ગભરાટને કારણે અફવાઓ ફેલાઈ છે કે કોરોના વાયરસ પીવાના પાણી દ્વારા ફેલાય છે. આ સાચુ નથી. આઈઆઈટી-ગાંધીનગર સંશોધન પુષ્ટિ કરતુ નથી કે સાબરમતી નદીમાં જીવંત કોરોના વાયરસ મળી આવ્યો છે,” હરપાલસિંહ ઝાલાએ કહ્યું.

તેમણે વધુમાં કહ્યું કે, “અમે નિયમિતપણે જીબીઆરસીને ગંદા પાણીના નમૂનાઓ મોકલીએ છીએ. હવે અમે સ્પષ્ટ પાણીના નમૂના પણ મોકલી દીધા છે. અમને આગામી 2-3 દિવસમાં રિપોર્ટ મળી જશે. પરંતુ હું લોકોને ખાતરી આપું છું કે અમદાવાદમાં પીવાનું પાણી સલામત છે. “

એએમસીના આરોગ્ય વિભાગના વડા ડોક્ટર ભાવિન સોલંકીએ ફેક્ટ ક્રેસસેન્ડોને જણાવ્યું હતું કે, “અમદાવાદ શહેરને સાબરમતી નદીનું નહી પરંતુ નર્મદા નહેરનું પીવાનું પાણી મળે છે. સાબરમતી નદી ફક્ત બ્યુટીફિકેશન માટે છે અને તેનો ઉપયોગ સિંચાઈ માટે થાય છે. સાબરમતી નદીને લઈ લોકોએ ચિંતા કે ડરવાની જરૂર નથી.”

આ સંશોધનને લઈ અંતિમ શબ્દો શું છે.?

મૂળ વૈજ્ઞાનિક પેપર પર સ્પષ્ટપણે ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે, ફક્ત ‘SARS-CoV-2 આનુવંશિક સામગ્રી’ની ઓળખ પાણીના નમૂનામાં કરવામાં આવી છે. સંશોધન પેપરમાં સ્પષ્ટપણે એ પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવતો નથી કે તેમને નદીના પાણીમાં ટ્રાન્સમિસિબલ કોરોના વાયરસ જોવા મળ્યો છે.

પ્રોફેસર મનીષ કુમાર દ્વારા અમને જણાવવામાં આવ્યુ હતુ કે, “સાબરમતી નદી અથવા અન્ય તળાવો માંથી લીધેલા પાણીના નમૂનાઓમાં અમને જીવંત કોરોનાવાયરસ મળ્યો નથી. અમને ફક્ત પાણીમાં “ખંડિત જનીનો” મળ્યાં છે. સમાચાર અહેવાલો અને સામાન્ય લોકોએ અમારા તારણોનો ખોટો અર્થ કાઢયો છે,”

તેમણે ઉમેર્યું કે કુદરતી પાણીમાં જોવા મળતા જીનની ઉચ સાંદ્રતા ફક્ત ઓછી સ્વચ્છતા દર્શાવે છે અને તેના આરોગ્ય અને ઇકોલોજીકલ પરિણામો છે જેની વધુ તપાસ થવી જોઇએ.

પરિણામ

આમ, અમારી પડતાલમાં સાબિત થાય છે કે, સાબરમતી માંથી જીવંત કોરોના વાયરસ નથી મળી આવ્યા. તેથી સાબરમતી નદીને કોરોના વાયરસથી ચેપ લાગ્યો છે તે અંગે ગભરાવાની અને અફવા ફેલાવવાની કોઈ જરૂર નથી.